Ένα νέο βλέμμα στους τόπους της θηλυκότητας
Η Φωτεινή Παπαχατζή πραγματεύεται συστηματικά το ζήτημα της πορνείας καταγράφοντας μέσω του φακού της τις συνθήκες διαβίωσης, το περιβάλλον εργασίας και την καθημερινότητα των εκδιδόμενων γυναικών σε διαφορετικούς τόπους. Τα μέσα που επιλέγει είναι το βίντεο και η φωτογραφία, μέσα που προσφέρουν θεωρητικά τη δυνατότητα της αδιαμεσολάβητης, ρεαλιστικής απεικόνισης. Ωστόσο η δουλειά της υπερβαίνει την τεκμηριωτική λειτουργία που θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση μιας κοινωνιολογικής έρευνας. Οι φωτογραφίες της δεν αποτελούν απλώς μια σειρά ντοκουμέντων, αλλά συνιστούν μία ξεκάθαρη θέση, μια συνειδητή επιλογή: ορίζουν την τροποποίηση της δυναμικής του βλέμματος που παραδοσιακά εκπορευόταν από τον άνδρα θεατή και απευθυνόταν προς το θηλυκό σώμα – αντικείμενο οπτικής ή σεξουαλικής απόλαυσης. Επιπλέον, θέτουν σε συζήτηση την ίδια τη σχέση της δημιουργού με το πεδίο δράσης και το περιεχόμενο του έργου της. Η Φωτεινή διερευνά με ανανεωτικό βλέμμα τους «τόπους της θηλυκότητας», τόσο σε σχέση με το ίδιο το δρων υποκείμενο, όσο και με το εικονιζόμενο θέμα.
Στο νέο της έργο Elevador επιχειρεί μια διαδρομή στην ταξική και έμφυλη διαστρωμάτωση της πορνείας στο Σαλβαδόρ της βορειοανατολικής Βραζιλίας. Μια εμβληματική, μνημειακή κατασκευή του 19ου αιώνα που γεφυρώνει την πάνω με την κάτω γειτονιά και δίνει τον τίτλο στο έργο της, διαχωρίζει ταυτόχρονα τις ακριβές από τις φτηνές πόρνες, με τις πρώτες να διατηρούν το προνόμιο της δραστηριοποίησης στην περισσότερο ανεπτυγμένη τουριστικά, βόρεια περιοχή, ενώ οι παρηκμασμένες εξοβελίζονται στην παραθαλάσσια, υποβαθμισμένη ζώνη. Ο ανελκυστήρας αυτός, από ηχηρό δείγμα εκσυγχρονιστικών κατακτήσεων με συγκεκριμένο ιστορικό ορίζοντα, μετατρέπεται σε σύμβολο της απρόσκοπτης άσκησης του βλέμματος της δημιουργού – περιηγήτριας επί του δημοσίου πεδίου, από το οποίο είχε αποκλειστεί στο παρελθόν.
Οι «δημόσιες γυναίκες» του Σαλβαδόρ απαθανατίζονται σε στιγμές χαλαρής επικοινωνίας με συναδέλφους και πελάτες, σε ομαδικά ή ατομικά πορτρέτα. Στήνονται ανεπιτήδευτα απέναντι στον φακό της Παπαχατζή, ο οποίος δεν υποκρύπτει οποιαδήποτε διάθεση ωραιοποίησης, ηρωοοποίησης ή θυματοποίησης των εικονιζόμενων προσώπων. Λεπτομέρειες ή συνολικότερες απόψεις κάποιων εσωτερικών επιτρέπουν ίσως μία ελάχιστη δόση τρυφερότητας να παρεισφρήσει στην «αμερόληπτη» φωτογραφία που καταγράφει ρεαλιστικές σκηνές χωρίς σκηνοθεσία.
Η Φωτεινή Παπαχατζή παρουσίασε για πρώτη φορά στο κοινό το ‘Elevador Lacerda’ τον Φεβρουάριο του 2011 στο πλαίσιο της ημερίδας που οργάνωσε το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης με τίτλο: «Τόποι της Θηλυκότητας. Προς μια νέα χαρτογράφηση», αφιερωμένης στη μνήμη της Νίκης Καναγκίνη και ως παράλληλη εκδήλωση της αναδρομικής της έκθεσης. Αν και το έργο ήταν ακόμη σε πρώιμο στάδιο επεξεργασίας, από τότε έγινε αντιληπτή η ασφαλής θεωρητική συγκρότηση στην οποία δομείται ο εικαστικός λόγος της καλλιτέχνιδος. Το κείμενο που συνοδεύει το έργο της προϋποθέτει βιβλιογραφική και αρχειακή έρευνα σε βάθος και επιβεβαιώνει την πολύπλευρη προσέγγιση του θέματος.
Σήμερα βέβαια το Elevador έχει εξελιχθεί και παρουσιάζει μία πιο ολοκληρωμένη δομή εγκατάστασης και ανάπτυξης στο χώρο, προοιωνίζοντας μια συνεπή, συγκροτημένη και διεισδυτική εξέλιξη στην τέχνη της.
Συραγώ Τσιάρα